Novi Pazar
Opstina Novi Pazar se nalazi na istocnom dijelu Sandzaka, izmedju planinskih vijenaca Golije, Rogozne i Pesterske visoravni. Prostire se na povrsini od 742 km2 brdsko-planinskog podrucija i ima oko 100.000 stanovnika u 99 naseljenih mjesta. Nacionalno stanovnistvo cine Bosnjaci sa 86,37%, Srbi sa 10,93% i 2,7% ostalih nacionalnosti. Granici se sa opstinama Sjenica i Tutin. Centar opstine je Novi Pazar. Temelji gradu na uscu Josanice u Rasku udareni su u periodu od 1459. do 1461. godine. Grad je dobio ime Jeni Bazar, sto na turskom jeziku znaci Novi Pazar, a osnivac Jeni Bazara bio je Isa-beg Ishakovic, turski vojskovodja i osvajac.
Lociran je na ravnicarskom prostoru usred Novopazarskog polja. Novi Pazar je prvobitno bio zamisljen kao baza za dalje prodore Turaka na sjever. Tu ulogu je brzo izgubio, ali je postao znacajan trgovacko-ekonomski centar. Preko njega su prolazili najvazniji putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i juzno primorije sa Solunom i Carigradom. Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje velicine i znacaja nazivan je seherom. U sredini se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je dzamija. Najveci broj mahala u gradu dobio je naziv po graditeljima i obnoviteljima dzamija. Tako se pominju: Mujezin hodzina mahala, Iskender Celebijina mahala, Mahala Jarmise, Cerkez mahala i druge. Putopisac Evlija Celebija zapisao je sezdesetih godina XVII vijeka kako Novi Pazar ima preko 1.110 zanatskih radnji i ducana. Ovaj trgovacko-zanatski centar imao je hanove, karavansaraje, hamame (javna kupatlia), cesme, dzamije, itd. U to vrijeme Novi Pazar je imao vise stanovnika nego London. Grad je, medjutim, dozivio pravu katastrofu u austro-turskom ratu 1689. godine, kada je spaljen, pretvoren u prah i pepeo. U periodu izmedju dva svjetska rata grad prezivljava teske dane, steciste je bede i sirotinje. Privreda je pocivala na usitnjenom zanastvu i trgovini. Industrije nije ni bilo, ili se sastojala samo iz male cigloceplane u Dezevi, elektrani koja je zaposljavala tridesetak radnika i dva elektricna mlina.
U Drugom svjetskom ratu okupiran je 16. aprila 1941. godine od strane njemackih fasistickih snaga. U toku rata dozivio je jos jedno razaranje od bombardovanja. Snage narodnooslobodilacke vojske Jugoslavije usle su u Novi Pazar 28. novembra 1944. godine. U poslednjoj izgradnji grad je dozivio pravu renesansu na svim poljima i do danasnjih dana izrasta u lijep i moderan grad. Pravi dragulji islamske arhitekture u Novom Pazaru su Altun-alem dzamija, Lejlek Dzamija, Isha-begov hamam, stara tvrdjava. Altun-alem dzamija je arhitektonski najoriginalnija i jedna od najlepsih gradjevina islamskog graditeljstva u Sandzaku. Sagradjena je pored carske dzade, puta koji je vodio prema Skoplju i Solunu u vrijeme trgovackog procvata Novog Pazara. Pored kulturne bastine koju je ostavila proslost, u gradu postoje brojne institucije kulture poput Narodnog muzeja u kome su zastupljeni historija, etnografija i arheologija. Nosilac i organizator odredjenih kulturnih zbivanja je narodna biblioteka "Dositej Obradovic". Najznacajnija institucija koja organizuje mnoge kulturne delatnosti i kulturno zabavni zivot omladine je Dom kulture "Oslobodjenje". Izgradjeni su savremeni putevi prema Sjenici, Titinu, Mitrovici i Kraljevu. Novi Pazar ima jos jedno prirodno blago. Doprinos razvoju turizma opstine, pored postojecih hotela daju, po svojoj lekovitosti, nadaleko cuvene banje - Novopazarska i Rajcinovica banja. Novopazarska banja udaljena je od grada 7km, sa puno toplih izvora i sacuvanim ostacima starih rimskih termi koje su tu postojale jos u IV vijeku. Staro tursko kupatilo podignuto je u XV vijeku i sacuvano je do danas. Sedam kilometara sjeverozapadno od Novog Pazara nalazi se Rajcinovica banja, sa toplim i hladnim izvorima. Banja je koriscena za lijecenje jos u XVII vijeku. Punosistemski pastrmski ribnjak podignut je na rijeci Raski, jedan je od najvecih u Evropi (drugi) i uglavnom je izvozno orijentisan. Jos u doba osnivanja, Novi Pazar je predstavljao vazan privredni centar.

Pustanjem u probnu proizvodnju, TK Raska 1956. godine industrija postaje najznacajnija grana. Pocev od 1990. godine dolazi do naglog razvoja privatnog preduzetnistva. Osniva se veliki broj privatnih preduzeca i radnji. Mnogi od njih bave se proizvodnjom odece od teksasa, te tako Novi Pazar postaje najveci proizvodjac ove odece ne samo u Sandzaku vec u bivsoj Jugoslaviji. Danas u Novom Pazaru ima preko 450 privatnih preduzeca i preko 2.500 samostalnih radnji. Oko 200 samostalnih proizvodjackih radnji i preduzeca bavi se proizvodnjom odece od teksasa, a 100 proizvodnjom obuce. Preko 90% prometa u trgovini ostvaruje se u privatnom sektoru. Pored 700 privatnih trgovackih radnji u Novom Pazaru je izgradjena moderna privatna robna kuca "Rekic". U drustvenom sektoru trgovinom se bavi "Uniprom", "Sloboda", "Josanica", "Vojin Popovic" i RK "Beograd", sada i "Samald-komerc". Ugostiteljsko preduzece "Lipa", sa hotelima "Raj", "Vrbak" i "Sopocani" i vecim brojem drugih ugostiteljskih objekata i preko 400 samostalnih ugostiteljskih radnji, prezentiraju novopazarsku ugostiteljsku i turisticku ponudu. Danas u drustvenoj privredi Novog Pazara radi oko 10.000 radnika, u drustvenim delatnostima oko 4.000, a procenjuje se da je u privatnom sektoru angazovano oko 8.000 radnika. U infrastrukturi i drustvenim delatnostima treba napomjenuti da je prvi put realizovana telefonizacija u vise seoskih mjesnih zajednica, privodi se kraju izgradnja moderne gradske deponije, a izgradnjom puta Saronje - Golija prirodna ljepotica se otvara za razvoj turizma i drugih delatnosti. Novi Pazar je grad djaka sa 13.000 osnovaca i 3.600 srednjoskolaca, razvrstanih u 11 osnovnih i 4 srednje skole, za koje je kao mogucnost daljeg skolovanja u Novom Pazaru otvoreno konsultativno odeljenje Vise poslovne skole iz Beograda, odeljenje privatnog univerziteta "Braca Karic" i odeljenje Uciteljskog fakulteta iz Beograda. Zdravstvena sluzba objedinjena je u Zdravstvenom centru gdje su zastupljene uglavnom sve specijalisticke sluzbe. U gradu postoji niz znacajnih objekata za fizicku kulturu: stadion, sportsko- rekreativni centar, bazen olimpijskih razmera i hala sportova.